Mrthfx

3 Dywizjon Żandarmerii Dywizjon Żandarmerii Wojskowej Nr 9
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	1 lipca (1928-1935) 13 czerwca (1936-1939)
Nadanie sztandaru	nie posiadał
Rodowód	Dywizjon Żandarmerii Wojskowej Nr 9
Dowódcy
Pierwszy	mjr żand. Zygmunt Ziemiański
Ostatni	ppłk żand. Stanisław Kuciel
Organizacja
Dyslokacja	Garnizon Grodno (OK III)
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	żandarmeria
Podległość	Dowództwo Żandarmerii M.S.Wojsk.

3 Dywizjon Żandarmerii (3 dżand) – oddział żandarmerii Wojska Polskiego II RP.

Historia dywizjonu |

27 listopada 1919 roku major Zygmunt Ziemiański^[1]. z Dowództwa Żandarmerii przy Okręgu Generalnym „Kraków” został przydział służbowy, czasowo do reaktywacji, na stanowisko dowódcy Żandarmerii przy Dowództwie Okręgu Generalnego „Grodno”^[2].

3 Dywizjon Żandarmerii wraz z podporządkowanymi pododdziałami stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr III. Dowódca dywizjonu pełnił równocześnie funkcję szefa żandarmerii w DOK III.

Do 20 marca 1924 roku zostały zlikwidowane plutony żandarmerii: Mołodeczno i Wilno II, a w ich miejsce zostały zorganizowane posterunki żandarmerii^[3]. W tym samym miesiącu por. żand. Jakub Cwaczka został przeniesiony z korpusu oficerów żandarmerii do korpusu oficerów jazdy z równoczesnym wcieleniem do 19 pułku ułanów^[4].

17 lutego 1928 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził dzień 1 lipca, jako datę święta dywizjonu^[5].

W 1933 roku Okręgowy Ośrodek Wychowania Fizycznego w Białymstoku uhonorował tamtejszy Pluton Żandarmerii dyplomem za osiągnięcia sportowe w minionym sezonie lekkoatletycznym. Dzięki inicjatywie dowódcy plutonu, porucznika Mieczysława Józefa Golasa i zaangażowaniu wszystkich podoficerów cały stan osobowy pododdziału zdobył Państwowe Odznaki Sportowe i odznaki strzeleckie III klasy. W zawodach lekkoatletycznych wyróżnili się specjalnie: żandarm Jan Sawicki (skoki i biegi krótkie) i starszy żandarm Henryk Odachowski (kolarstwo). W zawodach garnizonu Białystok uczestniczył zespół siatkówki i koszykówki. Ponadto wszyscy żołnierze plutonu uprawiali boks pod opieką wybitnego instruktura p. Latkowskiego, byłego trenera poznańskiej „Warty”. Kilka rodzin podoficerskich zaczęło uprawiać narciarstwo. Do miłośników tego sportu należał między innymi Tadeusz Trzpis, jedenastoletni syn zastępcy dowódcy plutonu^[6].

12 grudnia 1935 roku Minister Spraw Wojskowych unieważnił dotychczasową datę święta dywizjonu oraz zatwierdził dzień 13 czerwca, jako datę święta żandarmerii^[7].

W 1938 roku został zorganizowany pluton żandarmerii Wilno II, który przejął zadania ochronne siedziby Inspektoratu Armii, Dowództwa Obszaru Warownego „Wilno” i Ekspozytury Nr 1 Oddziału II SG WP.

Latem 1939 roku zorganizowany został Posterunek Żandarmerii w Giełczynie. Dowódcą posterunku został plutonowy Jan Kępa, a jego zastępcą kapral Zenon Makowski. Posterunek podlegał dowódcy Plutonu Żandarmerii Białystok, a jego zadaniem było zapewnienie dyscypliny i porządku w rejonie Wizny, gdzie budowano fortyfikacje nad Narwią i Biebrzą.

Jednostka nie posiadała sztandaru i odznaki pamiątkowej. Oficerowie i podoficerowie od roku 1931 mogli otrzymać odznakę pamiątkową Żandarmerii. W 1939 roku zamierzano wprowadzić do użytku „Znak Służbowy Żandarmerii”. Znaki miały być numerowane. Dla 3 dżand przewidziano numery od 3000 do 3999.

Organizacja pokojowa i obsada personalna 3 dżand w 1939 roku |

Dowództwo 3 Dywizjonu Żandarmerii w Grodnie, ul. Grandzicka 1/10

• dowódca – ppłk żand. Stanisław Wilhelm Kuciel
  


• I zastępca dowódcy – mjr żand. Leon Cehak
  


• II zastępca dowódcy –


• 
  adiutant - por. żand. Mieczysław Karol Rój


• oficer mobilizacyjny - kpt. żand. Grzegorz Czeski


• oficer śledczy - wakat


• oficer do zleceń - wakat


• oficer gospodarczy - kpt. int. Antoni Moszczyński

Pluton Żandarmerii Grodno, ul. Grandzicka 1/10

• dowódca plutonu –


• Posterunek Sokółka


• Posterunek Wołkowysk

Pluton Żandarmerii Białystok

• dowódca plutonu – kpt. Michał Łotecki


• Posterunek Osowiec przy CSPodof KOP
  


• Posterunek Grajewo

Pluton Żandarmerii Lida

• dowódca plutonu –


• Posterunek Lida przy 5 Pułku Lotniczym
  


• Posterunek Mołodeczno

Pluton Żandarmerii Suwałki, ul. Sejnecka 14

• dowódca plutonu –


• Posterunek Augustów

Pluton Żandarmerii Wilno I, ul. św. Ignacego 4a

• dowódca plutonu – kpt. Julian Dziurzyński


• zastępca dowódcy – chor. Laszczyk


• Posterunek Porubanek
  


• Posterunek Podbrodzie


• Posterunek Postawy


• Posterunek Nowa Wilejka – st. wchm. Szykler

Pluton Żandarmerii Wilno II

• dowódca plutonu – kpt. Włodzimierz Marszałek
  

Mobilizacja w 1939 roku |

Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” 3 dżand po sformowaniu niżej wymienionych pododdziałów żandarmerii ulegał likwidacji, a jego pozostałości i nadwyżki powinny zostać skierowane do Ośrodka Zapasowego Żandarmerii w Staszowie:

w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym, przeznaczonych do wzmocnienia osłony granicy wschodniej lub zachodniej:

• Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 29 dla 29 Dywizji Piechoty (A+24)^[8]
  


• Pluton Krajowy Żandarmerii „Grodno” (A+30)


• Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 114 (A+36)

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

• Pluton Konny Żandarmerii Nr 55 (X+3)


• Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 115 (X+4)


• Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 116 (X+5)

Pluton Żandarmerii Białystok w oparciu o 10 Pułk Ułanów Litewskich mobilizował:

w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym:

• Pluton Konny Żandarmerii Nr 10 dla Podlaskiej Brygady Kawalerii (A+24)


• Pluton Krajowy Żandarmerii „Białystok” (A+30)

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

• Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 118 (X+4)

Pluton Żandarmerii Lida w oparciu o 77 Pułk Piechoty mobilizował:

w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem czerwonym, przeznaczonych do osłony granicy wschodniej:

• Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 19 dla 19 Dywizji Piechoty (A+24)

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

• Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 117 (X+3)

Pluton Żandarmerii Suwałki w oparciu o 3 Pułk Szwoleżerów Mazowieckich mobilizował:

w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym:

• Pluton Konny Żandarmerii Nr 11 dla Suwalskiej Brygady Kawalerii (A+24)

Pluton Żandarmerii Wilno w oparciu o 4 Pułk Ułanów Zaniemeńskich mobilizował:

w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym:

• Pluton Konny Żandarmerii Nr 3 dla Wileńskiej Brygady Kawalerii (A+24)


• Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 1 dla 1 Dywizji Piechoty Legionów (A+24)


• Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 31 dla Obszaru Warownego „Wilno” (A+48)

Łącznie miano wystawić 14 plutonów, w tym:

• 3 plutony piesze dla wielkich jednostek piechoty (nr 1, 19 i 29),


• 1 pluton pieszy dla obszaru warownego (nr 31)


• pięć plutonów pieszych do dyspozycji dowódców Żandarmerii armii (nr 114, 115, 116, 117, 118)


• 3 plutony konne dla wielkich jednostek kawalerii (nr 3, 10 i 11)


• 1 pluton konny do dyspozycji dowódcy Żandarmerii armii


• 2 plutony krajowe („Grodno”, „Białystok”) do dyspozycji szefa Żandarmerii OK Nr III

Kadra 3 Dywizjonu Żandarmerii |

Dowódcy żandarmerii okręgu generalnego i dowódcy dywizjonu

• mjr żand. Zygmunt Ziemiański (27 XI 1919 – † 10 IV 1920^[9])


• rtm. / mjr żand. Adam Tomasz Butzura (1920 – 11 II 1921)


• rtm. żand. Aleksander Strzelecki (12 II 1920 – 6 VII 1921)


• mjr żand. Bronisław Batsch (7 VII 1921 – 14 VI 1922)


• płk żand. Jan Jur-Gorzechowski (15 VI 1922 – 12 XII 1927)


• mjr żand. Stanisław Sitek (23 XII 1927 – 25 I 1930^[10]
  


• ppłk żand. Stanisław Kuciel (26 I 1930 – 5 IX 1939)

Zastępcy dowódcy dywizjonu (od 1938 roku - I zastępca dowódcy)

• mjr / ppłk żand. Marian Józef Dobrzyński (1 III 1923^[11] - 26 I 1926 → komendant PKU Puławy^[12])


• kpt. żand. Piotr Stembalski (p.o. 1928)


• mjr żand. Leon Cehak (1939)

Kwatermistrze (od 1938 roku - II zastępca dowódcy)

• mjr żand. Julian Kruczek (1939 → II zca dcy 8 dżand)

Pozostali oficerowie:

• kpt. żand. Teofil Ney (od 13 IX 1925)


• kpt. rez. żand. Czesław Smoczyński
  


• kpt. żand. Zygmunt Somogyj^[15]
  

Przypisy |

Bibliografia |

• Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.


• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].


• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.


• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.


• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.


• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.


• Edward Jaroszuk, Żandarmeria Wojskowa na Ziemi Wileńskiej w latach 1921-1939, Biuletyn Żandarmerii Wojskowej Nr 7, maj-czerwiec 2005, s. 14-18.


• Grzegorz Ratajczyk: Żandarmeria Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej. Toruń: Dom Wydawniczy DUET, 2004. ISBN 83-89706-20-2.


• Jan Suliński, Żandarmeria Wojskowa w latach 1918-1947. Szkic organizacyjno-historyczny, Drukarnia Warszawskiego Okręgu Wojskowego, Warszawa 1994.


• Władysław Wierzbicki: Przyczynki do historii Żandarmerii odrodzonego Wojska Polskiego. Londyn: Koło Oddziałowe Stowarzyszenia Polskich Kombatantów nr 106 „Żandarm”, 1990.


• Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.