Mrthfx

Więzienie na Łukiszkach
Państwo	Litwa
Miejscowość	Wilno
Data powstania	1837
Położenie na mapie Wilna Więzienie na Łukiszkach
Położenie na mapie Litwy Więzienie na Łukiszkach
54°41′29″N 25°15′59″E/54,691389 25,266389
Multimedia w Wikimedia Commons

Prawosławna cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy, część kompleksu więziennego

Więzienie na Łukiszkach (lit. Lukiškių tardymo izoliatorius kalėjimas; ros. Лукишкская тюрьма, Łukiszkskaja tiurma) – najstarsze więzienie na Litwie, położone w śródmieściu Wilna, 300 m od zabudowań Sejmu, blisko pl. Łukiskiego, w zaułku Łukiskim 6 (Lukiškių skersgatvis); nazwy ul. we wcześniejszym okresie to Московская, Moskiewska, Więzienna, Kalėjimo. Jedno z najbardziej okrutnych miejsc odosobnienia Polaków w rosyjskim i radzieckim systemie represji, obok Łubianki i Lefortowa w Moskwie, Kriestów w ówczesnym Piotrogrodzie czy Brygidek we Lwowie.

Historia |

Pierwszy obiekt więzienia wybudowano po 1837, zmodernizowano w latach 1867-1890. Rosnące szybko potrzeby zmusiły władze carskie do wybudowania w tym miejscu w latach 1901-1904 całego kompleksu obiektów łącznie na 700 osadzonych według proj. G.A. Trambickiego^[1], wzorowanego na wybudowanym w 1884 więzieniu Kresty (Кресты) w Petersburgu. W owym czasie to było jeden z najbardziej nowoczesnych tego typu obiektów – z własną studnią artezyjską, siecią wodociągową i kanalizacyjną, centralnym ogrzewaniem i systemem wentylacyjnym. Był wyposażony w kuchnię, piekarnię, łaźnię, pralnię, dom mieszkalny dla funkcjonariuszy. W budynku więziennym na trzech górnych piętrach (2,3,4) mieścił się też kościół katolicki, zaprojektowany w stylu romańskim. Zlokalizowany na 3 piętrze ołtarz wykonano z marmuru według proj. płk. Kelczewskiego. Pomyślano również o zlokalizowaniu synagogi. W 1905 dobudowano z żółtego kamienia cerkiew prawosławną św. Mikołaja Cudotwórcy (Šv. Mikalojus Stebukladarys/Св. Никола Чудотворец). Całkowity koszt inwestycji zamknął się w kwocie 969 tys. rubli.

Miejsce kaźni przedstawicieli wielu narodów – Białorusinów, Litwinów, Żydów, a także tysięcy Polaków, uczestników powstań i żołnierzy AK, w którym przetrzymywano więźniów politycznych za czasów carskich, hitlerowskich (Gestapo), litewskich (Sauguma) i sowieckich (NKWD i KGB). Niejednokrotnie przebywało w nim od 2.000 do 16.000 osób jednocześnie.

W czerwcu 1941, pod koniec tzw. pierwszej okupacji sowieckiej, NKWD wymordowała dużą grupę więźniów. W trakcie późniejszej okupacji niemieckiej do więzienia przywożono Żydów z Getta, których rozstrzeliwano w Ponarach (Paneriai).

Obecnie pełni rolę aresztu i więzienia – przebywa w nim około 1.100 osób, w tym po wyroku około 200 osadzonych. Zatrudnia około 250 funkcjonariuszy. Istnieją plany jego prywatyzacji i przekształcenia na hotel.

Upamiętnienie |

Martyrologia Polaków osadzanych, więzionych i mordowanych w więzieniu Łukiszki przez siepaczy carskich, sowieckich i niemieckich po 1990 została upamiętniona na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic, „ŁUKISZKI 1861 - 1864, 1940 - 1945”.

Przebywali na Łukiszkach |

 Z tym tematem związana jest kategoria: Więźniowie więzienia na Łukiszkach.

• 
  Menachem Begin, premier Izraela w latach 1977-1983


• 
  Mykolas Biržiška, polityk litewski


• 
  Mykolas Burokevičius, I sekretarz KC KPL–KPZR


• 
  Bertrand Cantat, piosenkarz francuski


• 
  Feliks Dzierżyński, twórca i szef Czeka, GPU i OGPU
  


• 
  Maksim Harecki, białoruski działacz polityczny, pisarz


• 
  Franciszek Olechnowicz, białoruski pisarz, działacz kulturalny i narodowy


• 
  Kazimierz Pietkiewicz, socjalista polski


• 
  Barbara Skarga, humanistka, filozof, etyk, historyk filozofii, siostra Hanny Skarżanki


• 
  Zbigniew Skłodowski, przywódca Szarych Szeregów na Litwie


• 
  Leopold Tyrmand, polski pisarz i publicysta, popularyzator jazzu w Polsce


• 
  Jakub Wygodzki, polsko-litewski polityk żydowskiego pochodzenia


• 
  Jonas Vileišis, litewski wydawca i dyplomata


• 
  Tomasz Zan, poeta

Warte odnotowania |

• W akcji odbicia z więzienia na Łukiszkach Eugeniusza Chylińskiego w 1942 wzięła udział Hanna Skarżanka, ówcześnie żołnierz Kedywu Okręgu Wileńskiego AK.

Więzienie wizytowali |

• 
  Valdas Adamkus, prezydent Litwy


• 
  Audrys Bačkis, kardynał


• 
  Dalia Grybauskaitė, prezydent Litwy


• Sylwia (królowa Szwecji)

Zobacz też |

• Muzeum Ofiar Ludobójstwa


• Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy

Przypisy |

Bibliografia |

• HelenaH. Pasierbska HelenaH., Wileńskie Łukiszki na tle wydarzeń lat wojny 1939–1944, Gdańsk: Helena Pasierbska, 2003, ISBN 83-906451-6-5, OCLC 749141739 .

Linki zewnętrzne |

• strona Więzienia na Łukiszkach


• 
  Historia budowy więzienia na Łukiszkach, (ros.)
  


• Zdjęcia więzienia

p • d • e Architektura Wilna Ogólne Historia Stare Miasto Architektura sakralna Kościoły Archikatedra św. Stanisława kaplica św. Kazimierza Sanktuarium Miłosierdzia Bożego św. Anny św. Bartłomieja Bernardynów Świętego Ducha ewangelicko-augsburski ewangelicko-reformowany św. Ignacego św. Jakuba i Filipa św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty św. Jerzego św. Józefa (nieistniejący) św. Katarzyny św. Kazimierza św. Krzyża Matki Boskiej Pocieszenia św. Michała św. Mikołaja Misjonarzy Niepokalanego Poczęcia NMP Opatrzności Bożej Pana Jezusa na Antokolu Kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu św. Rafała Najświętszego Serca Pana Jezusa (niezrealizowany) Serca Jezusowego (ss. Wizytek) św. Szczepana św. Teresy Ostra Brama św. Trójcy w Trynopolu Wniebowzięcia NMP Wszystkich Świętych kościół w Kalwarii Wileńskiej Cerkwie św. Aleksandra Newskiego św. Barbary w Wilnie Świętej Trójcy i klasztor Bazylianów Świętego Ducha monaster Świętego Ducha św. Eufrozyny Połockiej Ikony Matki Bożej „Znak” św. Katarzyny Świętych Konstantyna i Michała monaster św. Marii Magdaleny św. Michała Archistratega św. Mikołaja św. Mikołaja na Łukiszkach Piatnicka Świętych Piotra i Pawła Sobór Przeczystej Bogurodzicy św. Tichona Zadońskiego św. Włodzimierza Zmartwychwstania Pańskiego kaplica św. Aleksandra Newskiego kaplica św. Jerzego Synagogi Chóralna Najstarsza Synagoga Stara Synagoga Śnipiszkie Inne Kienesa karaimska Meczet (nieistniejący) Molenna staroobrzędowców Architektura świecka Zamki Baszta Giedymina Zespół zamkowy Zamek Dolny Zamek Górny Budowle militarne Stary Arsenał Nowy Arsenał Pałace Chodkiewiczów Ogińskich Paców (ul. Świętojańska) Paców (ul. Wielka) Prezydencki Radziwiłłów (mały) Radziwiłłów Sapiehów Słuszków Tyszkiewiczów Tyzenhauzów Pałac w Wace Trockiej pałac w Werkach Muzea Muzeum Adama Mickiewicza Muzeum Dziedzictwa Sakralnego Muzeum Kolejnictwa Litewskie Muzeum Narodowe Muzeum Ofiar Ludobójstwa Inne Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich Góra Trzykrzyska Ogród Botaniczny Plac Katedralny Ratusz Uniwersytet Wileński Więzienie na Łukiszkach Cmentarze Na Antokolu Bernardyński Na Rossie karaimski prawosławny w Kalwarii ewangelicki św. Rafała staroobrzędowców cmentarze żydowskie Architekci Jan Boretti Jan Borowski Stanisław Bukowski Jerzy Ertli Jan Krzysztof Glaubitz Wawrzyniec Gucewicz Karol Podczaszyński Antoni Wiwulski