Mrthfx

Guugu yimithirr^[a] – język należący do języków australijskich. Jest to tradycyjny język plemienia Guugu Yimithirr z północnego Queensland. Większość posługujących się nim obecnie żyje w misji w Hopevale.

Etymologia nazwy |

Słowo guugu oznacza mowa, język. Yimithirr (albo yumuthirr) oznacza posiadanie yimi, a samo yimi to słowo oznaczające to, a więc yimithirr oznacza posiadanie tego. Użycie słowa yi(mi), zamiast innych słów na określenie "tego" było widziane jako cecha wyróżniająca plemię Guugu Yimithirr. Element guugu i zwyczaj nazywania bazujący na pewnym wyróżniającym słowie można znaleźć w wielu innych językach.

Ta nazwa posiada wiele innych zapisów, między innymi: gogo-yimidjir, gugu-yimidhirr, gugu yimithirr, guugu yimidhirr, guguyimidjir (używana w publikacjach Ethnologue), gugu yimijir, kukuyimidir, koko imudji, koko yimidir, kuku jimidir, kuku yimithirr i kuku yimidhirr.

Umiejscowienie |

Pierwotne terytorium języka guugu yimithirr było ograniczone: na północy przy ujściu rzeki Jeannie - językiem guugu nyiguudji, na południu przy rzece Annan - Językiem guugu yalandji, na zachodzie językiem guugu warra (dosłownie zła mowa) lub językiem lama-lama. Współczesne miasto Cooktown znajduje się w obrębie tego terytorium.

Dialekty |

Guugu yimithirr pierwotnie składał się z kilku dialektów, ale nawet ich nazwy większości z nich nie są już obecnie znane. Obecnie wyróżnia się dwa główne dialekty: dialekt przybrzeżny nazywany dhalundirr (z morzem) i dialekt śródlądowy nazywany waguurrga (z zewnątrz). Misja używa dialektu przybrzeżnego do tłumaczenia hymnów i opowieści biblijnych, więc część jego słów obecnie ma religijne znaczenia, których odpowiedników brakuje w dialekcie śródlądowym.

Historia |

James Cook

W 1770, guugu yimithirr stał się pierwszym językiem Aborygenów, który został zapisany, kiedy porucznik (później kapitan) James Cook i jego załoga zanotowali słowa, podczas gdy ich statek Endeavour był reperowany po znalezieniu się na mieliźnie Wielkiej Rafy Koralowej. Joseph Banks opisuje ten język jako zupełnie inny od języka Wyspiarzy, brzmi bardziej z angielska z jego lekką surowością, której nie można nazwać ochrypłością.

Słowami, które zapisano, były:

• 
  ganguuru (IPA: /ɡaŋuru/) (zapisane jako kangooroo lub kanguru) oznaczające kangura olbrzymiego lub szarego, które stało się angielskim określeniem na wszystkie kangury,


• 
  dhigul (zapisane przez Banksa jako Je-Quoll), oznaczające niełaza plamistego.

Fonetyka i fonologia |

Samogłoski |

Krótkie /u/ może być rozumiane jako niepełne [ɯ], a nieakcentowane /a/ może być zredukowane do [ə].

Spółgłoski |

Spółgłoski zwarte są najczęściej bezdźwięczne i nieprzydechowe początkowo i po krótkich samogłoskach, a dźwięczne po spółgłoskach i długich samogłoskach.

Spółgłoski z retrofleksją [ɖ ɳ] mogą nie być pojedynczymi fonemami, ale skupiskiem /ɻd ɻn/. Jednakże jest co najmniej jedno słowo, które dla starszych użytkowników, ma wyraźną początkowo-słowną retrofleksję: "biec", które jest [ɖudaː] lub [ɖuɖaː].

Spółgłoska /r/ jest normalnie spółgłoską uderzeniową [ɾ], ale może być drżącą w stanowczej mowie.

Fonotaktyka |

Wszystkie słowa, z wyjątkiem paru wtrąceń, zaczynają się od spółgłoski. Spółgłoska może być zwarta, nosowa lub półotwarta (to jest /l r ɻ/ nie pojawiają się na początku).

Słowa mogą kończyć się i samogłoską, i spółgłoską. Dozwolone spółgłoski kończące słowo to /l r ɻ j n n̪/.

W obrębie słów mogą występować każde spółgłoski, tak samo jak gromada do trzech spółgłosek, które nie mogą być początkowymi lub końcowymi.

Gramatyka |

Jak w wielu australijskich językach, guugu yimithirr ma biernikową morfologię zaimków podczas gdy inne rzeczowniki mają ergatywną morfologię. To znaczy, że słowo nieprzechodnie ma taką samą formę podmiotu jak słowo przechodnie jeśli podmiot jest zaimkiem, ale takiej samej formy jak dopełnienie słowa przechodniego.

Bez względu na to rzeczowniki lub zaimki są używane, najczęstszy szyk zdania to Podmiot Dopełnienie Orzeczenie, pomimo to inne szyki słów są możliwe.

Uwagi |

Bibliografia |

• Joseph Banks: The Endeavour journal of Joseph Banks, 1768-1771. 1962.


• 
  Gavan Breen. A re-examination of Cook's Gogo-Yimidjir word list. „Oceania”. 1 (41), s. 28–38, 1970. 
  


• James Cook: The Journals of Captain James Cook. Cambridge: Cambridge University Press, 1955.


• R. M. W. Dixon: Australian Languages: Their Nature and Development. Cambridge: Cambridge University Press, 2002.


• 
  John B. Haviland. A last look at Cook's Guugu-Yimidhirr wordlist. „Oceania”. 3 (44), s. 216–232, 1974. 
  


• Guugu Yimidhirr Sketch Grammar. W: John B. Haviland: Handbook of Australian Languages Vol I. 1979, s. 26–180.


• 
  John B. Haviland. The life history of a speech community: Guugu Yimidhirr at Hopevale. „Aboriginal History”, s. 170–204, 1985. 
  


• 
  Richard Phillips, Sidney H. Ray. Vocabulary of Australian Aborigines in the neighbourhood of Cooktown, North Queensland. „The Journal of the Anthropological Institute of Great Britain and Ireland”, s. 144–147, 1898. DOI: 10.2307/2842861. 
  


• Walter E. Roth: The structure of the Koko-Yimidir language. Brisbane: Government Printer, 1901.


• G. H. Schwarz: Order of service and hymns. Brisbane: Watson, Ferguson, 1946.


• Jan Daniel de Zwaan: A preliminary analysis of Gogo-Yimidjir. Canberra: Australian Institute of Aboriginal Studies, 1969.


• 
  Jan Daniel de Zwaan. Two studies in Gogo-Yimidjir. „Oceania”. 3 (39), s. 198–217, 1969. 
  

Linki zewnętrzne |

• Ethnologue report for language code:kky (en)


• Cape York and Gulf Indigenous Languages Program (en)


• Australia Aboriginal Languages (en)


• 
  Guugu Yimithirr exercises (page 2) (en).