Mrthfx

Przytulia wonna
Systematyka[1]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	Euphyllophyta
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	astrowe
Rząd	goryczkowce
Rodzina	marzanowate
Rodzaj	przytulia
Gatunek	przytulia wonna
Nazwa systematyczna
Galium odoratum (L.) Scop. Fl. carniol. ed. 2, 1:105. 1771
Synonimy
Asperula odorata L.[2]
Multimedia w Wikimedia Commons

Kwitnący pęd

Przytulia wonna, marzanka wonna (Galium odoratum) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny marzanowatych. Występuje w Europie i Azji, na obszarach o klimacie suboceanicznym^[2]. Rozprzestrzenia się także w innych rejonach świata o klimacie umiarkowanym^[2]. W Polsce jest dość pospolita na całym niżu.

Morfologia |

Pokrój

Delikatna roślina o wysokości do 30 cm, wytwarzająca liczne pędy pachnące sianem (zapach kumaryny). Często tworzy zwarte łany.

Łodyga

Podnosząca się, wątła, naga, czterokanciasta.

Liście

Wyrastają w okółkach, po 6-9. Są siedzące z przylistkami, ciemnozielone, lancetowatego kształtu, z szorstkimi brzegami. Liście na środku łodygi są zwykle największe.

Kwiaty

Na szczycie łodyg w baldachogronach wyrastają nieliczne, drobne kwiaty na krótkich szypułkach. Kwiatostany są z podsadkami, lub bez. Kielich kwiatowy niepozorny, korona o średnicy 4-6 mm z 4 białymi płatkami, jeden słupek, 4 pręciki.

Owoc

Kulista rozłupnia z gęstymi haczykowatymi szczecinkami. Po dojrzeniu rozpada się na 2 rozłupki.

Kłącze

Cienkie, pełzające.

Biologia i ekologia |

Bylina, geofit. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Jest owadopylna, zabezpieczeniem przed samozapyleniem jest przedprątność, jednak jeśli z jakichś powodów, np, długotrwałej złej pogody nie doszło do zapylenia krzyżowego, i tak powstają nasiona, łatwo bowiem dochodzi do samozapylenia, gdyż wyższe pręciki po dojrzeniu opadają swoimi pylnikami na znamię słupka. Nasiona roznoszone są przez zwierzęta i ludzi (zoochoria), przyczepiając się haczykami do ubrań i sierści. Rośnie w cienistych lasach liściastych, (szczególnie bukowe), zarośla. Wymaga gleb próchnicznych, dla których jest rośliną wskaźnikową. Jest rośliną cieniolubną, gatunkiem charakterystycznym dla rzędu (O.) Fagetalia^[3] .

Roślina trująca

Ze względu na zawartość kumaryny musi być stosowana z umiarem. Większe dawki mogą spowodować ból głowy i nudności.

Zagrożenia i ochrona |

Roślina była objęta częściową ochroną gatunkową w Polsce na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin^[4]. Od 2014 roku nie podlega ochronie.

Zastosowanie |

Roślina lecznicza

• 
  Surowiec zielarski: ziele Herba Asperulae zawiera glukozyzydy (m.in. asperuloza), kumarynę, garbniki, związki goryczowe, duże ilości polifenolokwasów , nieznaczne ilości flawonoidów (rutyna, kwercetryna).


• Działanie: przeciwbakteryjnie, rozkurczające, uspokajające. Napar z ziela zmniejsza napięcie ścian naczyń krwionośnych oraz mięśni gładkich układu pokarmowego i moczowego. Używany jest w zaburzeniach krążenia, żylakach (w tym hemoroidach), skurczach jelit i dróg moczowych. Pomaga także przy kamicy i dolegliwościach wątroby.


• Zbiór i suszenie: zbiera się przed kwitnieniem rośliny, przy ładnej pogodzie, suszy w miejscach przewiewnych i zacienionych. Podczas suszenia wydziela intensywną woń siana, po wysuszeniu czernieje.

Roślina kosmetyczna

• 
  Napar można pić w celu lekkiego przyciemnienia jasnej, bladej skóry. w tym samym celu ów napar można stosować jako kąpiel. Kumaryna stosowana jest jako substancja zapachowa w perfumach^[5].

Sztuka kulinarna

Jest używana jako przyprawa do ciast, cukierków, napojów pitnych, zup, sosów i ziołowych herbatek. W okręgu berlińskim w Niemczech podawany jest sok z marzanki z piwem pszenicznym Berliner Weiße. Już 1200 lat temu w Niemczech wytwarzano winną nalewkę z marzanki (tzw. napój majowy)^{[potrzebny przypis]}.

• Służy do zwalczania moli (szkodników) oraz aromatyzowania niektórych gatunków wódek, win i tytoniu.

Przypisy |

Bibliografia |

1. Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.


2. Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.


3. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.


4. Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.


5. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.


6. 
   Bolesław Broda, Jakub Mowszowicz. Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych, trujacych i użytkowych Wyd. PZWL, 1985. ​ISBN 83-200-0070X​.