Mrthfx

Zobacz też: Spytkowice w innych znaczeniach tego słowa.

Spytkowice
Herb
Zabytkowy kościół parafialny
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowotarski
Gmina	Spytkowice
Wysokość	do 864 m n.p.m.
Liczba ludności	4484
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	34-745[1]
Tablice rejestracyjne	KNT
SIMC	0462982
Położenie na mapie gminy Spytkowice Spytkowice
Położenie na mapie Polski Spytkowice
Położenie na mapie województwa małopolskiego Spytkowice
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego Spytkowice
49°34′35″N 19°49′07″E/49,576389 19,818611
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa miejscowości

Remiza OSP

Figurka przydrożna

Spytkowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Spytkowice, przy drodze krajowej nr 7.

Spytkowice graniczą: od północy z gminą Jordanów (powiat suski), od północnego zachodu z gminą Bystra – Sidzina (powiat suski), od wschodu i południa z gminą Raba Wyżna, od południowego zachodu z gminą Jabłonka. Pod względem geograficznym wieś znajduje się na granicy dwóch regionów: Kotlina Rabczańska i Beskid Orawsko-Podhalański^[2].

Części wsi |

Integralne części wsi Spytkowice: Bachorzówka, Banasiówka, Blandówka, Bodakówka, Borówka, Brandysówka, Brękusówka, Brzezinówka, Bulówka, Cechówka, Dubakówka, Dziedzicówka, Górkówka, Grąbówka, Gryziakówka, Grześkówka, Harkabuzówka, Jezuwitówka, Kasinówka, Kowalczykówka, Kozakówka, Krzywdówka, Machówka, Mocarnikówka, Możdżeniówka, Niedźwiedziówka, Pankówka, Pańskie, Pieczygrochówka, Plebańskie, Rusnakówka, Rycerzówka, Sagardylówka, Smardzówka, Solawówka, Sordylówka, Superganówka, Szczęśniakówka, Szyszkówka, Tomczykówka, Wojdyłówka, Zagroniki, Zającówka, Zamarłówka, Żabówka, Żądłówka^[3][4]

Historia |

Pierwsze pisemne wzmianki o osadnictwie na tych terenach pochodzą z 1234 roku, kiedy zarządzał nimi wojewoda Teodor^[5]. Jednak niedługo prowadził akcję osadniczą, gdyż nie doczekał się potomka. Przekazał swe dobra zakonowi Cystersów. Zakonnicy mieli kontynuować działalność kolonizacyjną oraz szerzyć gospodarkę rolną, w XIII wieku bowiem okolice Spytkowic pokryte były jeszcze rozległą puszczą. Przebiegał tu jednak od czasów prehistorycznych ważny szlak handlowy tzw. „droga polska” z Krakowa przez Myślenice, Jordanów w górę doliny Raby do Przełęczy Spytkowickiej a stamtąd do Zamku Orawskiego i na Węgry (obecną Słowację). Był to szlak trudny i uciążliwy, ale w porównaniu z alternatywną drogą „królewską” (przez Stary Sącz) znacznie krótszy. Miał on ogromne znaczenie dla handlu solą, miedzią i ołowiem. Umożliwiał także polityczne i dyplomatyczne kontakty pomiędzy Państwem Polskim a Węgrami.

W roku 1241 przez Przełęcz Spytkowicką^[6] przeszli Tatarzy podczas swego najazdu na Polskę. W wyniku najazdów i wojen oraz problemów z zakonem Cystersów została przerwana dalsza kolonizacja na omawianym terenie. Cystersi zostali pozbawieni znacznej części nadanych im wcześniej obszarów w Nowotarszczyźnie, z wyjątkiem kilku wiosek; reszta wróciła do majątków królewskich. Jednak król pożyczając często pieniądze od bogatych magnatów w ramach zabezpieczenia przekazywał swym wierzycielom tereny te w zastaw za użytkowanie. W większości przypadków raz nadane ziemie nie powracały w skład królewszczyzny. W taki właśnie sposób ziemie nowotarskie w 1505 roku uzyskał Jan Jordan.

Jordanowie mieli ważną pozycję w Małopolsce, byli właścicielami dużych włości na Pogórzu Karpackim, z zamkami w Zakliczynie i Melsztynie. Dzięki przychylności królów obejmowali ważne stanowiska w państwie, co umożliwiło im przejęcie ogromnych majątków. Wspominany wyżej Jan Jordan był m.in. kasztelanem bieckim, starostą spiskim i oświęcimskim, żupnikiem bocheńskim i wielickim oraz wielkorządcą krakowskim. Podobne godności piastował jego syn Mikołaj Jordan oraz jego wnuk, Wawrzyniec Spytek Jordan. Ten ostatni w 1550 objął starostwo myślenickie, był też kasztelanem sądeckim, podskarbim koronnym, wojewodą sandomierskim, a następnie krakowskim. Od 1565 roku dzierżył kasztelanię krakowską a ponadto starostwa: przemyskie, kamienieckie i czchowskie. Należał zatem do największych magnatów w Polsce.

Wawrzyniec Spytek Jordan rozwinął bardzo żywą działalność osadniczą w swych dobrach (sięgających od Jordanowa aż po Limanową), także pomiędzy górną Skawą i Rabą. Rozbudowano wówczas stare wsie i zakładano nowe jak np. Ponice koło Rabki oraz właśnie Spytkowice i miasteczko Jordanów. Podobno początkowo Spytkowice nosiły nazwę Spytkowa^[5], jednak ks. Jan Kracik twierdzi, że jest to zapis, który pojawił się w „Rejestrze poborowym", zaś miejscowy pisarz w „Księdze gromadzkiej" w 1603 r. napisał o kimś, że jest "młynarzem w Spytkowicach", więc teza jest nieuzasadniona. W niektórych dokumentach i aktach nazwę miejscowości zapisywano „Spytkowice Jordanowskie”.

Kolejna informacja źródłowa o Spytkowicach, pochodzi z 1568 roku, kiedy w krakowskich aktach sądowych pojawił się dokument dotyczący podziału majątku Spytka Jordana po jego śmierci. Z dokumentu tego wynika, że majątek ten podzielono pomiędzy wdowę po zmarłym i jego córkę Annę, późniejszą żonę Kacpra Zebrzydowskiego. Kolejnymi właścicielami Spytkowic w XVI-XIX wieku byli: Zebrzydowscy, Makowieccy, Sołtykowie, Sierakowscy, Wilkoszewscy^[7], Lasoccy^[8]. Wg Karola Potkańskiego [1922]^[9] Spytkowice zostały lokowane na prawie polskim w odróżnieniu od wielu innych wiosek w okolicy.

Po roku 1624 Spytkowice szczególnie szybko rozwijały się za sprawą uniwersału poborowego, zgodnie z którym wszystkie wina węgierskie musiały być przewożone do Krakowa przez Nowy Targ lub Jordanów, a więc przez Przełęcz Spytkowicką. W 1652 roku proboszcz parafii w Rabie wspomniał w księdze chrztów o panującej tam zarazie. Z kolei zniszczenia w czasie potopu szwedzkiego (1655) dotykały mieszkańców nie tylko wtedy, gdy przez ich wsie przeciągały plądrujące oddziały, lecz także wówczas gdy zmuszeni byli opłacać kontrybucję na potrzeby utrzymania wojsk najeźdźców oraz oddziałów zaciężnych potopu szwedzkiego. O najeździe Szwedów wspomina także księga gromadzka. Straty spowodowali również żołnierze księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego którzy dopuścili się ograbienia Spytkowic.

Około 1671 roku nabył Spytkowice Rafał Kazimierz z Borzynia Makowiecki herbu Pomian. Godnym uwagi wydarzeniem było przesłuchanie zwołane 24 kwietnia 1758 roku w kościele w Rabie Wyżnej, na wniosek biskupa krakowskiego Andrzeja Stanisława Załuskiego, w sprawie utworzenia parafii w Spytkowicach, gdyż w połowie XVIII wieku Spytkowice były wyjątkowo ludną wsią (1500-1700 osób) i zajmowały dość rozległy obszar. Po pięciu miesiącach, dnia 18 września 1758 r., Andrzej Stanisław Załuski ustanowił w Spytkowicach parafię, a kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny ufundował hrabia Roman Sierakowski. Kościół budowano w latach 1763 – 1765, a jego konsekracji dokonał 19 października 1766 r. sufragan krakowski Franciszek Podkański.

Po zaborach, w 1769 roku wojska austriackie obsadziły stanowisko starosty spiskiego. Rząd austriacki dążył do zerwania więzi z Polską mieszkańców zagarniętych terenów, które nazwał Galicją. Nie chciał też, by oddzielona zaborczym kordonem diecezja krakowska kontaktowała się z górną Orawą. Dlatego cesarz Józef II w 1783 roku ustanowił diecezję w Tarnowie, a Spytkowice (razem z 12 innymi parafiami) weszły w skład dekanatu myślenickiego tejże diecezji. Ostatni dziedzic Spytkowic w 1890 r. sprzedał chłopom majątek. Wkrótce (1893r.) rozpoczęło działalność koło rolnicze, jedno z pierwszych na Podhalu. Staraniem kółka rolniczego została założona w 1910 r. pierwsza na Podhalu spółdzielnia mleczarska, która znacznie wpłynęła na rozwój miejscowości. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa nowosądeckiego.

Zabytki |

• Kościół zbudowany w latach 1763-65 z belek świerkowych i modrzewiowych, jednonawowy, konstrukcji zrębowej, orientowany. Kościół został rozbudowany o część tylną w 1929 r. wg planu inż. Tretera z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Polichromię wykonał M. Szczurowski za proboszcza ks. F. Kondelewicza w 1893 r. W 1983 r. wymieniono sufit i wykonano nową polichromię na suficie wg wzoru poprzedniego. Na chórze organy z 1903 r. 15 głosowe. Fundatorem kościoła był wspomniany hrabia Roman Sierakowski, chorąży krakowski, sędzia grodzki, starosta olszowski, wraz z żoną Teresą – właściciele Spytkowic w połowie XVIII wieku.


• Dzwonnica – drewniana, konstrukcji zrębowo – słupowej o ścianach pochyłych z izbicą oddzieloną wydatnym daszkiem obiegającym. Nakryta hełmem cebulastym z latarnią. Dzwon z herbem Ogończyk pochodzący z drugiej połowy XVIII wieku. Stoi osobno obok kościoła, wzniesiona prawdopodobnie wcześniej niż kościół. Pierwotnie była pokryta gontem, obecnie blachą miedzianą. Wiszą w niej trzy dzwony.


• Murowana karczma z 2 poł. XVIII w. – parterowa na planie prostokąta. Pośrodku sień sklepiona kolebkowo z dobrze zachowanymi lunetami. Ściany zewnętrzne ożywione podziałami ramowymi. Dach mansardowy pierwotnie kryty gontem obecnie blachą. Od frontu dobudowany został w XX wieku przez architekta Franciszka Mączyńskiego drewniany ganek z dwoma słupami i facjata.

Zabytkami są także przydrożne figury, wyrzeźbione w piaskowcu w połowie XVIII wieku. Autor nieznany.

1. Figura Matki Boskiej Bolesnej – wykonana z piaskowca, naturalnej wielkości, polichromowana, ustawiona na dwuczłonowym postumencie z wolutami i wydatnym gzymsem. Matka Boża ubrana w białą długą suknię i błękitny płaszcz. Taki sam błękitny pas materiału okrywa głowę. Postać Matki Bożej ustawiona u lekkim kontrapoście. Rękami obejmuje krzyż. Figura wraz z postumentem jest przykładem wytwórczości ludowego warsztatu kamie­niarskiego, utrzymującego poprawność stylową i dobry poziom artystyczny.


2. Figura św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus – kamienna ustawiona na dwuczłonowym kamiennym postumencie, przedstawia św. Józefa, ustawionego w lekkim kontrapoście. Św. Józef ubrany w długą suknię i płaszcz zarzucony na ramiona. W ramionach trzyma Dzieciątko Jezus. Postacie naturalnej wielkości. Całość kompozycji formą i stylem nawiązuje do pozostałych kapliczek zlokalizowanych przy drodze Chyżne – Zabornia. Jest przykładem dobrej pracy kamieniarskiej i poprawności stylowej.


3. Figura Jezusa Nazareńskiego.

Obiekty o cechach zabytkowych:

1. Kaplica błogosławionego Szymona z Lipnicy


2. Żelazny Krzyż na postumencie kamiennym


3. Figura Serca Jezusowego kamienna na postumencie kamiennym


4. Mała kapliczka murowana z cegły z figurką Matki Bożej wewnątrz


5. Nagrobek z 1852 r. na cmentarzu parafialnym


6. Nagrobek Jan Ciapa 1882 r. na cmentarzu parafialnym


7. Nagrobek Szymona Ponickiego z 1934 r. na cmentarzu parafialnym

Edukacja |

W miejscowości znajdują się cztery szkoły – w tym trzy szkoły podstawowe i gimnazjum. Szkoła podstawowa nr 1 znajduje się w tym samym budynku co gimnazjum.

Związani ze Spytkowicami |

• 
  Jan Kracik – historyk, prezbiter


• 
  Stanisław Kracik – były burmistrz Niepołomic, były wojewoda małopolski


• Jan Ziobro (skoczek narciarski)

Przypisy |